Umiejętność szybkiego przystosowania się do warunków, panujących w otoczeniu, jest bardzo cenna. Nie bez powodu, tak duże zainteresowanie wzbudzają adaptogeny. Oczywiście, nie istnieje panaceum, które ochroni nas przed skutkami stresu, niezdrowej diety czy zanieczyszczenia środowiska. Warto jednak przyjrzeć się bliżej adaptogenom i teoriom na temat ich działania.

Czym są adaptogeny?

Adaptogeny to naturalne związki, które mogą wspomagać działanie organizmu. Przede wszystkim, przypisuje się im możliwość wspierania odporności na szkodliwe czynniki biologiczne, fizyczne, środowiskowe i emocjonalne. Zwolennicy adaptogenów uważają, że te związki pomagają w zachowaniu równowagi w organizmie, ponieważ mogą wspierać działanie mechanizmów obronnych.

Skąd jednak mają wynikać wyjątkowe właściwości adaptogenów? Te związki pochodzą z roślin, które przystosowały się do trudnych warunków np. żyją w surowym, górskim klimacie. Rośliny są w stanie rozwijać się, mimo intensywnego nasłonecznienia, małej dostępności tlenu, dużej wysokości i niskiej temperatury. Takie warunki zmieniają fizjologię roślin, co może przekładać się na wpływ adaptogenów na organizm człowieka. Przykładem takiego adaptogenu jest różeniec górski. Inne adaptogeny takie, jak Ashwagandha, są bardzo łatwe w uprawie i gotowe do zbioru podczas jednego roku, co świadczy o ich szybkim rozwoju. Adaptogeny zazwyczaj pozyskuje się z roślin należących do kilku rodzin: astrowatych, araliowatych, gruboszowatych i psiankowatych.

Warto przyjrzeć się składnikom, które zawierają rośliny zaliczane do grona adaptogenów. Takie działanie przypisuje się polifenolom, a dokładniej dwóm klasom: flawonoidom i terpenom. Flawonoidy to dobre przeciwutleniacze, a terpeny mogą wspomagać układ odpornościowy, łagodzić stres oraz działać przeciwzapalnie. Dobrym źródłem polifenoli są przede wszystkim rośliny azjatyckie np. żeń-szeń, traganek i reishi.

Za ważny składnik adaptogenów uznaje się też polisacharydy. Zawierające je rośliny mogą wspierać układ odpornościowy. Wykorzystuje się je w tradycyjnej medycynie azjatyckiej, ponieważ mogą przywracać energię w stanach przemęczenia. Do źródeł polisacharydów należą m.in. żeń-szeń, szczodrak krokoszowaty, traganek i shatavari.

Jak działają adaptogeny?

Trudno porównywać fizjologię roślin do organizmu człowieka. Okazuje się jednak, że adaptogeny mogą wspomagać prawidłowe funkcjonowanie. Substancje aktywne zawarte w roślinach mogą pozytywnie działać na układ nerwowy, wydzielanie hormonów oraz prawidłowe krążenie. Adaptogeny ziołowe mogą też regulować szlaki metaboliczne. Prawdopodobnie mają wpływ na działanie gruczołów: grasicy, szyszynki, trzustki, tarczycy i przysadki mózgowej. Składniki zawarte w roślinach nie są oczywiście lekiem. Wykonane z nich ekstrakty można jednak wykorzystywać wspomagająco, aby zachować dobre samopoczucie. W tradycyjnej medycynie te składniki mają pomagać w zapobieganiu zagrożeniom, które jeszcze nie nadeszły.

Adaptogeny wykorzystuje się wspomagająco, ponieważ mogą wspomagać powrót do sił w stanach zmęczenia i stresu. Są też dobrym uzupełnieniem diety osób starszych, intensywnie trenujących, osłabionych i niedożywionych. Dzieje się tak, ponieważ adaptogeny mogą działać na poziomie komórkowym. Zawarte w nich związki mogą wspomagać wytwarzanie energii w odpowiadających za to elementach komórek naszego organizmu - mitochondriach. Dzięki temu, mogą dodawać energii i wspomagać sprawność fizyczną. W stanach zmęczenia poleca się szczególnie żeń-szeń, traganek i shatavari.

Warto też wspomnieć, że adaptogeny mogą pozytywnie działać na pracę wątroby, a przez to - wspomagać oczyszczanie organizmu. Takie działanie przypisuje się grzybowi cordyceps, guduchi i jiaogulan. Związki mogą też pełnić funkcję wspomagającą w zwalczaniu wolnych rodników - fizjologicznych przyczyn starzenia. Działanie przeciwzapalne i przeciwstarzeniowe mogą mieć zwłaszcza ashwagandha, żeń-szeń, bazylia azjatycka, lukrecja gładka, szczodrak krokoszowaty, różeniec górski i amla (agrest indyjski).

Adaptogeny w diecie

Adaptogeny mogą znajdować się w ziołach, warzywach i owocach. Sposób ich spożywania jest zależny od części jadalnej. W przypadku wielu roślin, źródłem związków aktywnych jest korzeń. Są to np. rdest wielokwiatowy, lukrecja, żeń-szeń, ashwagandha, traganek i różeniec górski. Adaptogeny znajdują się również w owocach kolcowoju, cytryńca chińskiego czy agrestu indyjskiego. Te rośliny stosuje się zazwyczaj w formie herbat i naparów. W ten sposób przyjmuje się zwłaszcza różeniec górski, ashwagandhę i imbir azjatycki. Grzyby uznawane za adaptogeny np. cordyceps, maitake, reishi i shiitake tradycyjnie spożywa się w formie zup.

Wybór odpowiedniej rośliny jest zależny głównie od problemów zdrowotnych, z którymi się zmagamy. W Indiach ashwagandhę gotuje się w mleku z dodatkiem melasy. Jest to tradycyjny napój, który może dodawać sił, poprawiać jakość snu i pomagać w leczeniu anemii. Mężczyźni przyjmują sproszkowany korzeń, ponieważ może działać wspomagająco w problemach z płodnością. W Polsce ashwagandhę zazwyczaj spożywamy w formie herbat, naparów, ekstraktów i kapsułek.

Jednym z tradycyjnych preparatów ajurwedyjskich jest też agrest indyjski. Świeże, dojrzałe owoce marynuje się i podaje jako przystawkę, ponieważ roślina może pobudzać apetyt. W Polsce agrest indyjski jest dostępny w formie suszonej i liofilizowanej.

Każdy z nas chciałby zapewnić sobie dobre samopoczucie i młody wygląd. Adaptogeny oczywiście nie są magicznym rozwiązaniem wszystkich problemów zdrowotnych. Mogą jednak pełnić rolę wspomagającą w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu.